एस.एस.सम्वाददाता : नेपाली कांग्रेसको इतिहास प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको प्रतीक मानिन्छ। तर, समयसँगै पार्टीभित्र परिवर्तन, सुधार, र नयापनको कमी स्पष्ट देखिएको छ। पात्र बदलिँदा पनि प्रवृत्ति पुरानै रहने समस्या समाधान गर्न नसक्दा कांग्रेसले पटक–पटक अवसर गुमाउँदै गएको छ।
नेतृत्वमा नयाँ सोच र सशक्त कार्ययोजना ल्याउन नसक्दा पुराना गल्तीहरू निरन्तर दोहोर्याइँदै छन्। पार्टीमा नेतृत्वको दण्डहीनता, गुटबन्दी, र आन्तरिक झगडाको असर स्पष्ट देखिन्छ। अब, पार्टी सुधारका लागि पुराना नेताहरूलाई ससम्मान अभिभावकको भूमिकामा राख्दै पन्ध्रौं महाधिवेशनबाट युवा नेतृत्वलाई अगाडि ल्याउनु आवश्यक छ।
गल्तीको श्रृंखला
नेपाली कांग्रेसका नेताहरूले समयमै आफूलाई सुधार्न र पाठ सिक्न नसकेको इतिहासले देखाएको छ। २०४७ सालमा प्रजातन्त्र पुनर्बहाली भएपछि कांग्रेसले सत्ताको जिम्मेवारी पायो। गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा संसद् विघटन र मध्यावधि चुनावको निर्णय गर्दा पार्टीभित्र कलह चुलियो। यसले २०४८ मा १११ सिट जितेको कांग्रेसलाई २०५१ को चुनावमा ८३ सिटमा झार्यो।
संसद्लाई समयमै चल्न दिएको भए कांग्रेसले अर्को २–३ आमचुनाव सजिलै जित्ने आधार थियो। गिरिजा नेतृत्वको सरकारले लिएको उदार अर्थनीतिले देशको आर्थिक वृद्धि दर ७ प्रतिशत हाराहारीमा पुर्याएको थियो। देशभर मोटर बाटो, जलविद्युत्, पर्यटन, र स्वास्थ्य क्षेत्रमा उल्लेखनीय प्रगति भइसकेको थियो।
तर, मध्यावधि चुनावको निर्णयले कांग्रेसको संगठन र जनाधार कमजोर बन्यो। २०५१ पछि अस्थिर सरकारहरूको युग सुरु भयो, जसले अझैसम्म पनि देशलाई छाडेको छैन। यस्ता निर्णयले पार्टी नेतृत्वको दूरदृष्टिको अभाव झल्काउँछ।
देउवाका कमजोरी
गिरिजाप्रसादलाई चुनौती दिने र पार्टीको विकल्प बन्ने आकांक्षाले देउवाले पार्टीभित्र भाँडभैलो गरे। उनले पार्टी फुटाएर २०५९ सालमा मध्यावधि चुनाव घोषणा गरे। माओवादीको सशस्त्र आन्दोलन उत्कर्षमा रहेको बेला यस्तो निर्णय गरेर देउवाले कांग्रेसलाई कमजोर बनाउने गल्ती गरे।
माओवादीलाई शान्ति प्रक्रियामा ल्याउनका लागि गरिएको सम्झौताका क्रममा देउवाको भूमिका कमजोर देखियो। पार्टीमा संस्थागत संरचना र विधिको सम्मान गर्न नसक्दा कांग्रेस गुटबन्दीको बलियो घेरामा पर्न पुग्यो। देउवाले सत्ताको लागि देखाएको लिप्सा, परिवारवाद, र अकर्मण्यताले कांग्रेसको छवि थप कमजोर बनायो।
शेखर कोइरालाको रणनीतिक कमी
शेखर कोइराला कांग्रेसको राजनीतिमा माओवादीसँगको शान्ति प्रक्रिया अघि बढाउन योगदान दिने नेताका रूपमा चर्चित भए। पारिवारिक विरासत र व्यक्तिगत सम्पर्कका आधारमा शेखर पार्टीभित्र महत्त्वपूर्ण स्थानमा पुगे।
तर, पार्टीभित्र गुट चलाएर संस्थापन पक्षलाई कमजोर पार्न र व्यक्तिगत स्वार्थ सिद्ध गर्न उनको भूमिका आलोचनाको विषय बनिरहेको छ। पार्टीले माओवादीसँग सरकार चलाउँदा एमालेसँग मिल्नुपर्छ भन्ने, र एमालेसँग मिलेर सरकार चलाउँदा माओवादीसँग मिल्नुपर्छ भन्ने शेखरको सार्वजनिक धारणा पार्टी एकताको लागि बाधक बन्न पुगेको छ।
सुधारको खाँचो
कांग्रेस सुधारका लागि अब केही ठोस कदम चाल्न जरुरी छ। पार्टीभित्र दण्डहीनताको अन्त्य गर्दै विधि र प्रक्रियाको सम्मान गर्नुपर्ने छ। पुराना नेताहरूले ससम्मान अभिभावकको भूमिकामा रही पार्टी सुधारमा योगदान गर्नुपर्छ।
१. नेतृत्वको रूपान्तरण: पार्टीको कार्यकारी भूमिकामा नयाँ सोच भएका युवा नेताहरू ल्याउनुपर्नेछ।
२. संगठन सुदृढीकरण: गुटबन्दीलाई अन्त्य गर्दै संरचनात्मक सुधार गर्न जरुरी छ।
३. नीति र सिद्धान्तको पुनरावलोकन: कांग्रेसले आफ्नो आदर्श, नीति, र सिद्धान्तप्रति प्रतिबद्ध रहँदै नयाँ युगसँग अनुकूल हुने गरी नीतिगत परिमार्जन गर्नुपर्छ।
४. कार्यकर्ताको सक्रियता: कांग्रेसको संगठन केवल चुनावका लागि होइन, निरन्तर जनसम्पर्कमा सक्रिय रहनुपर्छ।
निष्कर्ष
नेपाली कांग्रेसले आफ्नो पुरानो गल्तीहरूको पुनरावलोकन गर्दै सुधारतर्फ ध्यान दिन सके मात्र भविष्यमा जनताको भरोसा पुनः जित्न सक्छ। पार्टीभित्रको गुटबन्दी, नेतृत्वको अकर्मण्यता, र स्वार्थपूर्ण निर्णय अन्त्य गर्दै युवा नेतृत्वलाई जिम्मेवारी दिने र संगठनलाई सुदृढ बनाउनेतर्फ पार्टी लाग्नुपर्छ।
आउँदो महाधिवेशनले कांग्रेसको सुधार र पुनरुत्थानको दिशामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। पात्रमात्र नभई प्रवृत्तिमा परिवर्तन ल्याउन सकियो भने कांग्रेसले आफ्नो पुरानो गौरव फर्काउन सक्छ। सुधारका ठोस कदमबिना पार्टीको भविष्य अनिश्चित बन्ने सम्भावना छ।
